Ο Έλγιν μιλούσε γερμανικά!

                                                                                     Αριστομένης Συγγελάκης

    Μέλος της Σ.Ε. του Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης

των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα.

 Οι πρόσφατες δηλώσεις του George Clooney έφεραν το θέμα της επιστροφής των γλυπτών του Παρθενώνα στο επίκεντρο της δημοσιότητας διεθνώς. Η δημοσκόπηση μάλιστα του Guardian αποτέλεσε ευχάριστη έκπληξη: η βρετανική κοινή γνώμη με μεγάλη πλειοψηφία (87%) συμφωνεί με τον διάσημο ηθοποιό και σκηνοθέτη  και τάσσεται υπέρ της επιστροφής των γλυπτών του Παρθενώνα στο φυσικό τους χώρο.

Όχι, φαντάζομαι, για άλλο λόγο (οι Βρετανοί δεν φημίζονται, άλλωστε, για τα φιλελληνικά τους αισθήματα) αλλά χάριν της αποκατάστασης της ενότητας και ακεραιότητας του μεγαλύτερου, ίσως, μνημείου της ανθρωπότητας. Ενός  μνημείου που σήμερα μοιάζει κολοβό, χάσκει γυμνό και μοιάζει να αναζητεί απεγνωσμένα την αποκατάσταση της ζημιάς που έχει υποστεί. Ο αγώνας της Μελίνας Μερκούρη, της φλογερής Ελληνίδας, που έκανε όλη την Ευρώπη κοινωνό του οράματός της για την επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα στο σπίτι τους φαίνεται ότι έχει βαθιές ρίζες. Ο δρόμος άνοιξε και η διεθνοποίηση του ζητήματος αποτελεί τη μοναδική διέξοδο για τη δικαίωσή μας.

Αξίζει όμως να θυμηθούμε την ιστορία τους: τα γλυπτά του Παρθενώνα αποσπάσθηκαν βίαια από την Ακρόπολη στη διάρκεια της Οθωμανικής κατοχής. Ο Έλγιν, χωρίς αιδώ, τεμάχισε το σπουδαιότερο μνημείο, το διαμάντι της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς και έκλεψε τα περίφημα γλυπτά του, μεταφέροντάς τα στην Αγγλία. Έκτοτε τα γλυπτά του Παρθενώνα «φιλοξενούνται» στο Βρετανικό Μουσείο «για να προστατευθούν», δήθεν, «επειδή στην Αθήνα δεν θα είχαν την αντίστοιχη φροντίδα», όπως προκλητικά ενημερώνονται κατά την ξενάγησή τους οι επισκέπτες του μουσείου. Τι κι αν εδώ και χρόνια λειτουργεί πλέον το υπερσύγχρονο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, η λειτουργία του οποίου αποσπά θερμά επαινετικά σχόλια διεθνώς. Τι κι αν έχει προκληθεί σάλος για την κακομεταχείριση και την ανεπανόρθωτη ζημιά που έχουν υποστεί τα γλυπτά του Παρθενώνα από τους συντηρητές του Βρετανικού Μουσείου; Τι κι αν το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, σε δεσμευτική απόφασή του το 1999 σημειώνει ότι «η επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα στην Ελλάδα θα αποτελούσε μια καίρια ενέργεια για την προώθηση της κοινής ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς»... Κανείς, πλην της ελληνικής, βρετανικής και διεθνούς κοινής γνώμης, δεν φαίνεται να συγκινείται…Κι αν σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να ανεχθούμε την αποικιοκρατική συμπεριφορά των Βρετανών, που θέλουν, πάσει θυσία, να κρατήσουν στο Μουσείο τους τον ανεκτίμητο αυτό θησαυρό – μαγνήτη για τα εκατομμύρια επισκέπτες του Λονδίνου, πώς να χαρακτηρίσουμε άραγε τη στάση των ελληνικών κυβερνήσεων, που, με φωτεινή εξαίρεση την περίοδο της Μελίνας, δείχνουν ότι έχουν συμβιβαστεί με την ιδέα της οριστικής απώλειας του πιο σημαντικού τμήματος της πολιτιστικής μας κληρονομιάς;

Οι ομοιότητες της συμπεριφοράς του Έλγιν με την αρπαγή των αρχαιολογικών μας θησαυρών από τους Γερμανούς του Γ’ Ράιχ προκαλούν ανατριχίλα: η «αγάπη και ο θαυμασμός τους για την ελληνική αρχαιότητα» ήταν, δήθεν, το κίνητρο των γερμανών στρατιωτικών, που λεηλάτησαν συστηματικά και καθ’ όλη τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής τα μουσεία, τους αρχαιολογικούς χώρους, τις ιδιωτικές συλλογές, φθάνοντας στο σημείο να πραγματοποιούν ακόμη και λαθραίες ανασκαφές, χωρίς την άδεια της ελληνικής αρχαιολογικής υπηρεσίας, καταπατώντας βάναυσα το διεθνές δίκαιο. Και για να μην τους επιστρέψουν, ως οφείλουν, στην Ελλάδα, επικαλούνται ότι «πέρασαν πια 70 χρόνια», ότι στη Γερμανία οι αρχαιολογικοί μας θησαυροί είναι προσβάσιμοι σε περισσότερους επισκέπτες και αναδεικνύονται καλύτερα, ή εκδηλώνουν με προκλητικό τρόπο την περιφρόνησή τους στις προκλήσεις που κατά καιρούς έχουν δεχθεί για την επιστροφή τους. Ούτως ή άλλως, και σ’ αυτό το θέμα, η στάση των ελληνικών κυβερνήσεων διαχρονικά απέναντι στο πιο τρανταχτό παράδειγμα πολιτιστικού ιμπεριαλισμού είναι αποκαρδιωτική. Τι κι αν πρόκειται για ένα βαρύτατο έγκλημα κατά της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, το οποίο δεν παραγράφεται, όσα χρόνια κι αν περάσουν. Πολύ περισσότερο όταν η ίδια η Καγκελάριος Μέρκελ τον περασμένο Μάιο, κατά την επίσημη επίσκεψή της στη Μόσχα, έθεσε ζήτημα επιστροφής των έργων τέχνης που άρπαξε ο Κόκκινος Στρατός από το Βερολίνο, νομιμοποιώντας, με τον τρόπο αυτό, έτι περαιτέρω, τις δικές μας δίκαιες και τεκμηριωμένες αξιώσεις.

Αυτές τις μέρες παίζεται στους κινηματογράφους η τελευταία  ταινία του George Clooney με τίτλο «Μνημείων Άντρες», με αντικείμενο την κλοπή και καταστροφή των σπουδαιότερων έργων τέχνης των δυτικοευρωπαϊκών χωρών από τους Γερμανούς Ναζί κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αν και κατώτερη των προσδοκιών, η χολυγουντιανή παραγωγή μας παρουσιάζει τις φιλότιμες προσπάθειες μιας επίλεκτης εξειδικευμένης ομάδας του αμερικανικού στρατού να σώσουν αρχικά από τη «φιλότεχνη» απληστία των ναζί και στη συνέχεια από την καταστροφική τους μανία, σπουδαίους πίνακες των μεγαλύτερων ζωγράφων, που όμως όλοι μαζί δεν έχουν την αξία ούτε ενός από τα γλυπτά του Παρθενώνα. Μακάρι να είχε αναπτυχθεί μία ανάλογη διεθνής πρωτοβουλία κατά τη διάρκεια της Κατοχής για να σωθούν τα 8.500 κινητά αντικείμενα ανεκτίμητης αξίας, που εκλάπησαν από μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας και να αποτραπούν οι ανεπανόρθωτες καταστροφές των μοναδικών στην Οικουμένη πολιτιστικών μνημείων στην Κνωσό, τη Γόρτυνα, τη Φαιστό, την Τίρυνθα και αλλού.

Δυστυχώς, όμως, η διεθνής κοινότητα δεν συγκινήθηκε από το δράμα της Ελλάδας, που απώλεσε το 13,5% του πληθυσμού της (ποσοστό που της χαρίζει μια τραγική πρωτιά διεθνώς την περίοδο 1941-1944 ως προς τις απώλειες ανθρώπινων ζωών κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου), ενώ παράλληλα καταστράφηκε οικονομικά, οι υποδομές της ισοπεδώθηκαν, οι πόροι της απομυζήθηκαν και οι πολιτιστικοί της θησαυροί λεηλατήθηκαν ανελέητα. Ο Εμφύλιος που ακολούθησε, παιδί κι αυτός της Κατοχής, ολοκλήρωσε την ανείπωτη ελληνική τραγωδία. Αντίθετα με την περίπτωση της χώρας μας, ο διεθνής παράγοντας, με πρωτοστάτη τις Η.Π.Α., κινητοποιήθηκε υπέρ της ελάφρυνσης της Γερμανίας από τα χρέη του πολέμου: με τη Συνθήκη του Λονδίνου το 1953 διαγράφηκε το 50% του γερμανικού χρέους, δόθηκε περίοδος χάριτος στην αποπληρωμή του και μετατέθηκε η καταβολή των οφειλόμενων αποζημιώσεων και επανορθώσεων για την περίοδο μετά την επανένωσή της και τη σύναψη Συνθήκης Ειρήνης. Ωστόσο, αν και η Συνθήκη Ειρήνης υπογράφηκε το 1990 στη Μόσχα (η πιο γνωστή ως και Συνθήκη «2+4»), η γερμανική κυβέρνηση επί 24 χρόνια αρνείται να εκπληρώσει τις ρητές της διεθνείς υποχρεώσεις και η διεθνής κοινότητα δεν της επιβάλλει τις δέουσες κυρώσεις.  Ίσως γιατί, τελικά, διαχρονικά ο σκοπός τους δεν ήταν άλλος παρά ο ενταφιασμός του ζητήματος, αξιοποιώντας και τις ασυγχώρητες ευθύνες των ελληνικών κυβερνήσεων διαχρονικά, όπως αποκαλύπτεται από απόρρητη αναφορά του Γερμανού Πρεσβευτή στην Αθήνα το 1969 (http://tvxs.gr/news/taksidia-sto-xrono/germanikes-apozimioseis-%C2%ABden-prepei-na-ksypnisoyme-toys-skyloys-poy-koimoynt),.

Δικαιοσύνη και Αποκατάσταση! Διεκδίκηση, όχι εκδίκηση. Αυτό είναι το νόημα του αγώνα μας για τη διεκδίκηση των γερμανικών οφειλών, ανάμεσα στις οποίες περίοπτη θέση έχει η επιστροφή των αρχαιολογικών θησαυρών και των πολιτιστικών κειμηλίων που άρπαξε το Γ’ Ράιχ από την Ελλάδα, αρκετά από τα οποία με πόνο ψυχής βλέπουμε να δημοπρατούνται ακόμη και σήμερα στο διαδίκτυο, παραβιάζοντας προκλητικά το εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές δίκαιο.

Μετά από το έντονο ενδιαφέρον του σπουδαίου George Clooney για τους πολιτιστικούς θησαυρούς της Ελλάδας, ίσως θα έπρεπε να του ζητηθεί από τον Υπουργό Πολιτισμού να γυρίσει μία ταινία με τίτλο «ο Έλγιν μιλούσε γερμανικά… με αμερικανική προφορά»! Όχι τίποτα άλλο αλλά θα έκοβε και περισσότερα εισιτήρια…

Υ.Γ. Η ολοκλήρωση του άρθρου συνέπεσε με το άκουσμα της θετικής είδησης περί της ομόφωνης απόφασης της Διάσκεψης των Προέδρων της Βουλής για τη συγκρότηση κοινοβουλευτικής επιτροπής διεκδίκησης των γερμανικών οφειλών. Οι επίμονες προσπάθειες του Μανόλη Γλέζου, του Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης των Γερμανικών Οφειλών και των Ενώσεων Θυμάτων αποδίδουν. Ο δρόμος όμως είναι μακρύς, δύσκολος και με πολλές παγίδες και απαιτεί την καθολική υποστήριξη, κινητοποίηση και επαγρύπνηση του ελληνικού λαού. Για να ξυπνήσουν επιτέλους, έστω και με το ζόρι, οι «σκύλοι που κοιμούνται»!..