Εκλογικό σύστημα και δομή των Καλλικρατικών Δήμων

Βασίλης Μασσαλάς
αντιδήμαρχος Ιωαννίνων
μέλος της Ν.Ε της ΔΗΜΑΡ.

Τις τελευταίες ημέρες επανήλθε στην επικαιρότητα το θέμα του εκλογικού συστήματος των αυτοδιοικητικών εκλογών και ακούγονται διάφορες απόψεις και γνώμες για τον καλύτερο τρόπο εκλογής των οργάνων της αυτοδιοίκησης. Αξιολογώντας λοιπόν τα δυόμισι χρόνια λειτουργίας των Καλλικρατικών δήμων και θέλοντας να συμβάλλω στην συζήτηση, καταθέτω την άποψή μου για το εκλογικό σύστημα που πρέπει να ισχύσει για τις επόμενες δημοτικές εκλογές, και για την δομή που πρέπει να έχουν οι Καλλικρατικοί δήμοι.
Η θεσμοθέτηση του Καλλικράτη έγινε πολύ βιαστικά και άτολμα, χωρίς ριζική αναδιάρθρωση ούτε των δήμων ούτε των περιφερειών. Δεν έγινε ποτέ ουσιαστικός χωροταξικός σχεδιασμός, ούτε μελέτη συγχώνευσης δήμων για να γίνουν λειτουργικοί, δεν αξιολογήθηκε το πρόγραμμα Καποδίστριας, ούτε αξιολογήθηκαν εδαφικά, οικονομικά, κοινωνικά, πολιτισμικά, κλπ χαρακτηριστικά των δήμων, αλλά απλώς συνενώθηκαν, συγκολλήθηκαν μάλλον, οι παλιοί Καποδιστριακοί δήμοι μεταφέροντας όσα προβλήματα είχαν στους νέους δήμους. Βέβαια η διάσπαση Καποδιστριακών δήμων δημιουργούσε θεσμικά προβλήματα που ήταν δύσκολο να αντιμετωπισθούν στον λίγο χρόνο που υπήρχε για την θεσμοθέτηση του νόμου, αλλά όχι ακατόρθωτο. Επίσης δεν υπήρχε η διάθεση σύγκρουσης της κεντρικής κυβέρνησης με τα τοπικά κομματικά στελέχη, τις τοπικές μικρές εξουσίες, τους άρχοντες των παλιών Καποδιστριακών δήμων, και για αυτό επιλέχτηκε η εύκολη λύση. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να δημιουργηθούν τελικά οι νέοι Καλλικρατικοί δήμοι που δεν μπόρεσαν να λειτουργήσουν πραγματικά σαν ομογενοποιημένος, λειτουργικός, και τελικά ενιαίος δήμος, αλλά σαν άθροισμα των παλιών δήμων που συνενώθηκαν.
Η δομή του νέου δήμου αποτελείται από την έδρα του δήμου με τα δημοτικά διαμερίσματα που περιείχε, και τις έδρες των παλιών Καποδιστριακών δήμων με τους οικισμούς που αποτελούσαν τις παλιές κοινότητες πριν την ίδρυση του Καποδίστρια. Η άποψή μου είναι ότι αυτό πρέπει να αλλάξει. Η δομή του Καλλικρατικού δήμου πρέπει να έχει την έδρα του δήμου, και σε κάθε οικισμό να υπάρχει αντίστοιχα η τοπική η δημοτική κοινότητα ανάλογα με τον πληθυσμό του κάθε οικισμού, να καταργηθεί δηλαδή το ενδιάμεσο μόρφωμα του παλιού Καποδιστριακού δήμου, και ο Καλλικρατικός δήμος να έχει χαρακτήρα πολυκεντρικό και μορφή δικτυακής σύνδεσης. Οι παλιές κοινότητες έχουν πολύ μεγάλη ιστορία, ενιαία κοινωνικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά, και είναι βαθειά ριζωμένες στην συνείδηση των πολιτών, ενώ οι καποδιστριακοί δήμοι έχουν πολύ σύντομη ιστορία, δεν έγιναν ποτέ σημείο αναφοράς για τους πολίτες που δεν έπαψαν ποτέ να αναφέρονται αποκλειστικά στην κοινότητά τους, και πλέον δεν έχουν έννοια διατήρησης είτε σαν δημοτικές ενότητες είτε σαν εκλογικές περιφέρειες.
Η δομή αυτή αποτυπώθηκε στο εκλογικό σύστημα με την διατήρηση εκλογικών περιφερειών στην επικράτεια των πρώην Καποδιστριακών δήμων. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα, οι δημοτικοί σύμβουλοι που εκλέγονται σε κάθε εκλογική περιφέρεια, επειδή η εκλογή τους κύρια εξαρτάται από την αντίστοιχη περιφέρεια, να λειτουργούν με τοπικά κριτήρια, υπερασπιζόμενοι τα συμφέροντα της εκλογικής τους περιφέρειας  και όχι τα συμφέροντα του δήμου συνολικά. Θα μπορούσα να αναφέρω από την εμπειρία μου στον δήμο μας άπειρα παραδείγματα, που το τοπικό συμφέρον υπερίσχυσε του συνολικού συμφέροντος του δήμου. Η αντίθεση ανάμεσα σε κέντρο και περιφέρεια, έδρα δήμου και δημοτικές ενότητες, αντί να αμβλύνεται σταδιακά, και να ομογενοποιείται λειτουργικά ο νέος ενιαίος δήμος, οξύνεται, ειδικά την περίοδο της οικονομικής κρίσης, με άμεσο αποτέλεσμα την δυσλειτουργία του δήμου. Ο φόβος αποδυνάμωσης των τοπικών κοινωνιών και ενίσχυσης της έδρας του δήμου μπορεί να αποτραπεί με την ενίσχυση θεσμικά των τοπικών και δημοτικών κοινοτήτων των οικισμών, που σήμερα είναι αποδυναμωμένες και κυριαρχούνται από την δημοτική ενότητα. Επίσης πρέπει να καταργηθεί η δημοτική κοινότητα της έδρας του δήμου, η οποία στον δήμο μας είναι 15μελής και δεν έχει ουσιαστικές αρμοδιότητες και στην πράξη υποκαθίσταται από το δημοτικό συμβούλιο.
Ένα ζήτημα, που έχει καθοριστική σημασία για τις επόμενες αυτοδιοικητικές εκλογές, είναι η ανεξαρτητοποίηση των συνδυασμών του δημάρχου και του δημοτικού συμβουλίου από την μια μεριά, και των δημοτικών και τοπικών κοινοτήτων από την άλλη. Σε δήμους που αποτελούνται από μεγάλο αριθμό οικισμών, έχουν δηλαδή πολλές δημοτικές και τοπικές κοινότητες, αν ισχύσει ενιαίος συνδυασμός, ο αριθμός των υποχρεωτικά υποψηφίων είναι τεράστιος. Μόνο ισχυροί κομματικοί μηχανισμοί θα μπορούν κατεβάσουν ψηφοδέλτια, ενώ αποκλείονται ανεξάρτητες κινήσεις, μεμονωμένοι υποψήφιοι, και γενικότερα πολίτες που θέλουν να προσφέρουν αλλά δεν θέλουν να ενταχθούν σε μεγάλους συνδυασμούς. Η δυνατότητα δημιουργίας περισσότερων συνδυασμών διευρύνει την δημοκρατία, τον πλουραλισμό, και επιτρέπει να ακούγονται όλες οι απόψεις στα δημοτικά συμβούλια. Ειδικότερα στις μικρές κοινωνίες πρέπει να υπάρχει η δυνατότητα ο πολίτης να ψηφίζει ξεχωριστά για το δημοτικό συμβούλιο και τον δήμαρχο, και τον ικανότερο κατά την εκτίμησή του εκπρόσωπο της τοπικής του κοινωνίας, που πιθανόν να ανήκε σε άλλο συνδυασμό με το υπάρχον εκλογικό σύστημα. Πρέπει δηλαδή, να υπάρχουν ξεχωριστός συνδυασμός για το δήμαρχο και το δημοτικό συμβούλιο και ξεχωριστοί συνδυασμοί για τις τοπικές και δημοτικές κοινότητες.
Το πιο σημαντικό βέβαια είναι το ζήτημα της απλής αναλογικής, αν θα τολμήσουμε δηλαδή, κυβέρνηση και αυτοδιοίκηση, να καταργήσουμε την πλειοψηφία των τριών πέμπτων στα δημοτικά συμβούλια. Η μέχρι τώρα εμπειρία μου είναι ότι δεν υπάρχει ακόμη ο πολιτικός πολιτισμός να έχουμε δήμαρχο χωρίς πλειοψηφία στο δημοτικό συμβούλιο. Τα παραδείγματα που η αντιπολίτευση καταψηφίζει απλώς και μόνο για να κάνει αντιπολίτευση είναι άπειρα, ακόμη και σε περιπτώσεις εντελώς τυπικών υπηρεσιακών εισηγήσεων, που είναι στοιχειώδεις για την λειτουργία του δήμου η αντιπολίτευση δίνει αρνητική ψήφο, που σημαίνει ότι αν δεν υπήρχε η πλειοψηφία των τριών πέμπτων δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει ο δήμος. Θεωρώ όμως, παρόλα τα παραπάνω, ότι η απλή αναλογική στην εκλογή των αυτοδιοικητικών αρχών είναι μονόδρομος. Το δημαρχοκεντρικό μοντέλο πρέπει να σπάσει. Αν θέλουμε να μεταφέρουμε πραγματική εξουσία και δύναμη στο δημοτικό συμβούλιο, αν στοχεύουμε στην συνεργασία και την συναίνεση, στην δημιουργικότητα και στην ευθύνη, αν θέλουμε οι δημοτικοί σύμβουλοι να έχουν πραγματικά ελευθερία συνείδησης και ψήφου, τότε η απλή αναλογική είναι πραγματικά ο μόνος δρόμος.
Διαφωνώ βέβαια με την άποψη που ακούγεται τελευταία για ξεχωριστό ψηφοδέλτιο για τον δήμαρχο και ξεχωριστό για το δημοτικό συμβούλιο, και μάλιστα με πλειοψηφική μορφή. Δεν μπορούμε να πάμε στο άλλο άκρο και να αφήσουμε μόνο τα πρόσωπα να καθορίζουν τα πολιτικά πράγματα, παραγκωνίζοντας την πολιτική, την ιδεολογία, τα προγράμματα, τις ιδιαίτερες απόψεις κάθε πολιτικού χώρου. Συναινετικά και συνεργατικά αυτοδιοικητικά σχήματα είναι δυνατόν να υπάρχουν χωρίς να καταργηθούν τα προγράμματα, οι απόψεις, και τελικά η πολιτική. Στην μόνη περίπτωση που μπορούμε να έχουμε πλειοψηφικό μοντέλο με ενιαίο ψηφοδέλτιο είναι στις μικρές τοπικές κοινότητες, και ειδικότερα εκεί όπου σήμερα εκλέγεται τοπικός εκπρόσωπος, που και σε αυτή την περίπτωση βέβαια πρέπει να υπάρχει τριμελές συμβούλιο και να καταργηθεί το μονοπρόσωπο όργανο.
Συνοπτικά οι προτάσεις μου είναι οι παρακάτω.
·        Κατάργηση των εκλογικών περιφερειών στους δήμους και ψηφοδέλτιο του κάθε συνδυασμού για δήμαρχο και δημοτικό συμβούλιο σε ολόκληρο τον δήμο. Ο συνδυασμός δεν έχει υποψηφίους για δημοτικές και τοπικές κοινότητες.
·        Εκλογή δημοτικού συμβουλίου από την πρώτη Κυριακή με απλή αναλογική μεταξύ των συνδυασμών, και εκλογή δημάρχου με πενήντα συν ένα τις εκατό σε δύο γύρους αν απαιτηθεί.
·         Ξεχωριστά ψηφοδέλτια για κάθε δημοτική η τοπική κοινότητα και εκλογή τους με απλή αναλογική. Η δημοτική η τοπική κοινότητα με την συγκρότησή της εκλέγει τον πρόεδρό της.
·        Εναλλακτικά οι μικρές τοπικές κοινότητες, όπου σήμερα εκλέγεται μονοπρόσωπο όργανο, μπορούν να έχουν πλειοψηφικό ψηφοδέλτιο και πρόεδρος να εκλέγεται ο πλειοψηφών σύμβουλος.
·        Κατάργηση της δημοτικής ενότητας της έδρας του δήμου και μεταφορά των αρμοδιοτήτων της στο δημοτικό συμβούλιο.
·         Οι μικρές τοπικές κοινότητες να έχουν τουλάχιστον τριμελές συμβούλιο.             
Οι απόψεις που αναπτύχθηκαν παραπάνω, προέρχονται βασικά από την εμπειρία μου στον δήμο Ιωαννιτών, και εκφράζουν πιθανόν τις ιδιαιτερότητες του δήμου μου. Ελπίζω να υπάρχουν αντίστοιχες εμπειρίες και σε άλλους δήμους.
Βασίλης Μασσαλάς αντιδήμαρχος Ιωαννίνων μέλος της Ν.Ε της ΔΗΜΑΡ.